UNESCO CHAIR CON-E-ECT
Ποιοί Είμαστε
Ποιοι είμαστε
Η Πανεπιστημιακή Έδρα της UNESCO για την διαχείριση και προστασία των ποτάμιων και δελταϊκών οικοσυστημάτων, όπως και την ανάπτυξη του οικοτουρισμού σε αυτά, φιλοξενείται στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και απονεμήθηκε από τον μεγάλο Διεθνή Οργανισμό της UNESCO το 2016
Ποιοι εργάζονται μαζί μας
Το Επιστημονικό δυναμικό της Έδρας αποτελείται από μέλη ΔΕΠ του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, μέλη ΔΕΠ άλλων Ελληνικών Πανεπιστημίων και Ακαδημαϊκούς και Επιστήμονες ειδικούς σε θέματα ποτάμιων Οικοσυστημάτων, από όλο τον Πλανήτη.
Κύριοι Στρατηγικοί Στόχοι
Η Έδρα UNESCO Con-E-Ect φιλοξενείται στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ) και συγκεκριμένα στο Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, το οποίο αποτελεί τον νόμιμο φορέα υλοποίησής της. Η Έδρα απαρτίζεται από το ακαδημαϊκό και ερευνητικό προσωπικό του ΔΠΘ, καθώς και από συνεργαζόμενους επιστήμονες, οι οποίοι συμμετέχουν σε εθελοντική βάση με στόχο την επίτευξη των σκοπών της. Φιλοδοξεί να αποτελέσει σημείο συνάντησης διακεκριμένων ερευνητών διεθνούς κύρους, με σκοπό τη μεταφορά τεχνογνωσίας και τη συνεργασία για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων στη διαχείριση παρόχθιων οικοσυστημάτων.
Η Έδρα δραστηριοποιείται κυρίως στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης – μια περιοχή με μοναδικό οικοσύστημα στην Ευρώπη, που εκτείνεται σε μήκος 200 χιλιομέτρων και περιλαμβάνει πέντε κύρια παρόχθια και δελταϊκά οικοσυστήματα. Παράλληλα, αναδικνύει ζητήματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος για τα παρόχθια και δελταϊκά οικοσυστήματα, όπως η προστασία σπάνιων οικοσυστημάτων, απειλούμενων ειδών και της πολιτιστικής τους μοναδικότητας, καθώς και η ενίσχυση των τοπικών κοινοτήτων μέσω «πράσινων» και περιβαλλοντικά φιλικών προσεγγίσεων.
Η αποστολή της Έδρας είναι η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και διεθνών φορέων, με σκοπό τη διαμόρφωση ενός Διεθνούς Κοινού Στρατηγικού Πλαισίου για τη Διατήρηση και τον Οικοτουρισμό των Παρόχθιων και Δελταϊκών Οικοσυστημάτων. Οι στόχοι του Πλαισίου θα επιτευχθούν μέσω της προώθησης της έρευνας (συλλογή και αξιολόγηση δεδομένων), της διάχυσης επιστημονικών αποτελεσμάτων, της επιμόρφωσης και της ευαισθητοποίησης διαφορετικών ομάδων κοινού, ώστε να επιτευχθεί σταδιακά η ευθυγράμμιση όλων των εμπλεκόμενων φορέων προς μια ενιαία στρατηγική βιώσιμης διαχείρισης των εν λόγω οικοσυστημάτων μέσω της ανάπτυξης του οικοτουρισμού.
Η ίδρυση της Έδρας, η οποία επικεντρώνεται σε ζητήματα ύψιστης σημασίας για το μέλλον της ανθρωπότητας, έχει καθοριστική σημασία όχι μόνο για την περιοχή των Βαλκανίων, αλλά και για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Η Έδρα υλοποιεί δράσεις που σχετίζονται με την εκπαίδευση, την έρευνα, την ενδυνάμωση θεσμών και τη χορήγηση υποτροφιών σε φοιτητές και επισκέπτες καθηγητές. Μεταξύ άλλων, έχει αναλάβει τη σύνταξη και δημοσίευση Κωδίκων Ορθής Πρακτικής για ευαίσθητα οικοσυστήματα, αρχικά με βάση τη βιοκλιματική ζώνη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ενώ στη συνέχεια, ανάλογα με την εξέλιξη του έργου, θα επεκτείνει τη δράση της και σε άλλες βιοκλιματικές ζώνες του πλανήτη με τη συμβολή ειδικών από διεθνή ερευνητικά και επιστημονικά ιδρύματα.
Επιπλέον, η Έδρα είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία μιας πρότυπης «Πολιτιστικής Κιβωτού», δηλαδή μιας βάσης δεδομένων που θα περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικές με την πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με στόχο τη διατήρηση και την ανάδειξή της. Τέλος, θα αναπτύξει και θα δημοσιεύσει σειρά εκπαιδευτικών υλικών, ενώ θα προωθήσει την εφαρμογή καινοτόμων εκπαιδευτικών πρακτικών και μεθοδολογιών σχετικών με τα οικοσυστήματα.
Βασικός στόχος της Έδρας UNESCO είναι η συνεργασία με εθνικούς, περιφερειακούς και διεθνείς φορείς, με σκοπό τη διαμόρφωση ενός Κοινού Διεθνούς Στρατηγικού Πλαισίου για τη Διατήρηση και Ανάπτυξη του Οικοτουρισμού σε Παρόχθια και Δελταϊκά Οικοσυστήματα. Οι επιμέρους στόχοι του Πλαισίου θα επιδιωχθούν μέσω της προώθησης της επιστημονικής έρευνας, της συλλογής και αξιολόγησης δεδομένων, της διάχυσης ερευνητικών αποτελεσμάτων, καθώς και μέσω δράσεων επιμόρφωσης και ευαισθητοποίησης προσανατολισμένων σε διαφορετικές ομάδες κοινού. Τελικός σκοπός είναι η ευθυγράμμιση όλων των εμπλεκόμενων φορέων προς την κατεύθυνση της βιώσιμης διαχείρισης των παρόχθιων και δελταϊκών οικοσυστημάτων, μέσω της ανάπτυξης του οικοτουρισμού.
Η ίδρυση της Έδρας UNESCO, η οποία πραγματεύεται ζητήματα ζωτικής σημασίας για την ανθρωπότητα, αναμένεται να έχει καίρια σημασία όχι μόνο για την περιοχή των Βαλκανίων, αλλά και για την ευρύτερη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Ο μακροπρόθεσμος στόχος της Έδρας UNESCO για τη «Διατήρηση και τον Οικοτουρισμό Παρόχθιων και Δελταϊκών Οικοσυστημάτων» είναι η δημιουργία ενός Κοινού Στρατηγικού Πλαισίου που θα διέπει την προστασία, τη μελέτη, την ανάπτυξη και την προώθηση του οικοτουρισμού σε δελταϊκά και παρόχθια περιβάλλοντα.
Αξιοποιώντας το φυσικό «εργαστήριο» που προσφέρουν τα πολυάριθμα δελταϊκά και παρόχθια οικοσυστήματα της περιοχής όπου εδρεύει η Έδρα UNESCO, αξιολογώντας το ήδη διαθέσιμο πλούσιο ερευνητικό και απογραφικό υλικό, και βασιζόμενη στη συνεισφορά εθνικών εταίρων, θα διαμορφωθεί ένα Στρατηγικό Πλαίσιο για τα εν λόγω περιβάλλοντα. Το Πλαίσιο αυτό θα λειτουργήσει ως Εργαλείο Αξιολόγησης Οικοσυστημάτων σε εθνικό επίπεδο για την Ελλάδα.
Για την οικοδόμηση αυτού του Εθνικού Πλαισίου, θα αξιοποιηθούν πλήρως τα επιστημονικά αποτελέσματα που έχουν προκύψει από την υλοποίηση πλήθους ανταγωνιστικών διεθνών ερευνητικών προγραμμάτων, χρηματοδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους διεθνείς οργανισμούς, στα οποία έχει συμμετάσχει η επιστημονική ομάδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος.
Σε περίπτωση επιτυχούς εφαρμογής του Εργαλείου Αξιολόγησης Οικοσυστημάτων σε εθνικό επίπεδο, θα καταβληθεί συστηματική προσπάθεια ώστε τα αποτελέσματα και τα παραδοτέα του αρχικού αυτού πλαισίου να αξιοποιηθούν για τη διαμόρφωση ενός επιχειρησιακού πλαισίου αναφοράς, με τη μορφή λίστας ελέγχου, το οποίο θα έχει τη δυνατότητα ευρείας εφαρμογής σε ποικίλα διεθνή περιβάλλοντα.
Κατά τη διαδικασία αυτή, θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην προσαρμογή του πλαισίου στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περιοχής εφαρμογής, με σεβασμό στις τοπικές και/ή περιφερειακές εκπαιδευτικές, επιστημονικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες, και σε πλήρη συμφωνία με το όραμα και τις αρχές της UNESCO.
Μέσα από την ενεργό εμπλοκή του ευρέος Δικτύου Συνεργατών του ΔΠΘ, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διεθνές επίπεδο, και με την αξιοποίηση προηγμένων μοντέλων οικοϋδρολογίας, γεωμορφολογίας, οικονομίας και αγροτεχνολογίας –που έχουν αναπτυχθεί από την ερευνητική ομάδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος ή από συνεργαζόμενα πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δυτικής Ευρώπης– η Έδρα φιλοδοξεί να εδραιώσει ένα Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο για τη Βιώσιμη Διαχείριση Παρόχθιων και Δελταϊκών Οικοσυστημάτων και την Ανάπτυξη του Οικοτουρισμού, το οποίο θα έχει διεθνή εφαρμογή και θα αποτελέσει ακρογωνιαίο λίθο των προσπαθειών της.
Τα παρόχθια και δελταϊκά οικοσυστήματα αποτελούν περιοχές εξαιρετικού οικολογικού ενδιαφέροντος, καθώς επιτελούν κρίσιμες οικολογικές λειτουργίες και προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες οικοσυστήματος. Παρά ταύτα, εξαιτίας της μακροχρόνιας ανθρώπινης εκμετάλλευσης, τα οικοσυστήματα αυτά έχουν υποστεί σημαντική υποβάθμιση. Η ανάγκη για διατήρηση και προστασία των παρόχθιων και δελταϊκών οικοσυστημάτων της Ελλάδας έχει αναγνωριστεί σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, γεγονός που αποτυπώνεται στον χαρακτηρισμό τους ως περιοχές του Δικτύου «Natura 2000» και ως υγροβιότοποι διεθνούς σημασίας κατά τη Σύμβαση RAMSAR.
Η θέσπιση της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ) ενίσχυσε περαιτέρω τις ευρωπαϊκές πολιτικές για την επίτευξη βιώσιμης διαχείρισης των υδάτινων οικοσυστημάτων. Ωστόσο, οι αρμόδιοι φορείς διαχείρισης και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούν μεν εντατικά, αλλά κατά κανόνα αποσπασματικά, όσον αφορά στη διαφύλαξη του φυσικού πλούτου της. Επιπλέον, η αναπτυξιακή δυναμική του οικοτουρισμού ως μέσου βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί πλήρως, ούτε αξιοποιηθεί επαρκώς από τις τοπικές κοινωνίες.
Η ίδρυση Έδρας UNESCO στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης προσφέρει στο ακαδημαϊκό και ερευνητικό προσωπικό –το οποίο διαθέτει μακρά εμπειρία σε διεθνή προγράμματα περιβαλλοντικού χαρακτήρα– τη δυνατότητα να ενισχύσει περαιτέρω την επιστημονική έρευνα στους τομείς των παρόχθιων και δελταϊκών οικοσυστημάτων. Παράλληλα, συμβάλλει ουσιαστικά στην καταγραφή και ανάδειξη του ιδιαίτερα πλούσιου φυσικού και άυλου πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής, με σκοπό τη διατήρησή του, την εκπαιδευτική αξιοποίησή του και την ενσωμάτωσή του σε ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό πλαίσιο.
Συγκεκριμένα πεδία που θα εξεταστούν περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη χλωρίδα και την πανίδα, τα υδρολογικά δεδομένα, τις πολιτιστικές παραδόσεις, τα ιστορικά γεγονότα, τις αρχές του οικοτουρισμού και τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας. Η δημιουργία αυτής της Έδρας, ιδίως σε μια περίοδο παρατεταμένης οικονομικής δυσχέρειας, δύναται όχι μόνο να ενισχύσει την ανάπτυξη του τομέα του οικοτουρισμού μέσω της ενεργού συμμετοχής ενός δικτύου τοπικών και εθνικών φορέων, αλλά και να παραγάγει ερευνητικά αποτελέσματα διεθνούς κύρους και επιστημονικής αξίας.
Στρατηγική
Για την υλοποίηση των στόχων της Έδρας, η στρατηγική της βασίζεται σε τέσσερις βασικούς Άξονες:
Έρευνα
Διατήρηση – Βιωσιμότητα
Διάχυση – Εκπαίδευση – Κατάρτιση
Βέλτιστες Πρακτικές
Ο άξονας «Έρευνα» προβλέπει την εκπόνηση και ολοκλήρωση ερευνητικών προγραμμάτων που εστιάζουν, μεταξύ άλλων, στην Οικοϋδρολογία, τη Διαχείριση Παρόχθιων και Δελταϊκών Περιοχών, την Οικοφυσιολογία, τα Υδάτινα Περιβάλλοντα, καθώς και στη Μεταφορά και Εναπόθεση Οργανικών και Ανόργανων Ρύπων εντός και εκτός της κοίτης των ποταμών.
Τα ερευνητικά αυτά έργα θα δημοσιεύονται σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με δείκτη SCI και θα παρουσιάζονται σε συνέδρια παγκόσμιας εμβέλειας. Η ερευνητική δραστηριότητα θα υλοποιείται από την Επιστημονική Ομάδα της Έδρας, με χρηματοδότηση από ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα, υποστηριζόμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή/και από εθνικούς επιστημονικούς φορείς (όπως η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας).
Τα ερευνητικά αποτελέσματα θα εμπλουτίσουν τη διεθνή επιστημονική γνώση γύρω από τα δελταϊκά και παρόχθια οικοσυστήματα και θα οδηγήσουν στην υιοθέτηση κατευθυντήριων γραμμών και τη διαμόρφωση επιχειρησιακών πλαισίων και εργαλείων αξιολόγησης, τα οποία θα συμβάλλουν στη βελτιωμένη προστασία και οικολογικά ισόρροπη ανάπτυξή τους.
Ο άξονας «Διατήρηση – Βιωσιμότητα» περιλαμβάνει τη σύνταξη και δημοσίευση Κωδίκων Ορθής Συμπεριφοράς για ευαίσθητα οικοσυστήματα, με αφετηρία τη βιογεωκλιματική ζώνη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Σε επόμενο στάδιο, και με την πρόοδο του έργου, θα συμπεριληφθούν και άλλες βιογεωκλιματικές ζώνες παγκοσμίως.
Η συμβολή του Δικτύου Εταίρων της Έδρας σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο θα είναι καθοριστική, ώστε να ενσωματωθεί η γνώση και εμπειρία επιστημόνων από διαφορετικά ερευνητικά και επιστημονικά ιδρύματα ανά τον κόσμο.
Οι Κώδικες Ορθής Συμπεριφοράς θα προσφέρουν καθοδήγηση για τη διατήρηση της οικολογικής υγείας των οικοσυστημάτων, μέσα από μεθόδους αποτοξίνωσης (όπως η φυτοαποκατάσταση) και βέλτιστες διαχειριστικές πρακτικές που εξασφαλίζουν την ακεραιότητα και βιωσιμότητά τους.
Στο πλαίσιο του άξονα αυτού προβλέπεται επίσης η δημιουργία, μέσω ερευνητικής τεκμηρίωσης, μιας «Πολιτιστικής Κιβωτού», η οποία θα περιλαμβάνει δεδομένα άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (παραδοσιακά επαγγέλματα, τοπικές τεχνογνωσίες, έθιμα, προφορική ιστορία, τοπικά γλωσσικά ιδιώματα, λεξιλόγιο οικοσυστημάτων κ.ά.), με στόχο τόσο την ανάδειξη όσο και την αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου υπέρ της αειφόρου διαχείρισης του περιβάλλοντος.
Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον ρόλο των τοπικών γυναικών ως θεματοφυλάκων και φορέων παραδοσιακής γνώσης και επαγγελμάτων.
Ο άξονας αυτός περιλαμβάνει την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού και την ανάπτυξη ποικίλων μεθόδων κατάρτισης που σχετίζονται με τα εξεταζόμενα οικοσυστήματα. Βασικές προτεραιότητες αποτελούν η εξοικείωση με τα παρόχθια και δελταϊκά οικοσυστήματα, η καλλιέργεια σεβασμού προς αυτά και η ήπια τουριστική ανάπτυξη των γύρω περιοχών.
Ειδικές θεματικές ενότητες θα αφορούν:
- Πολιτική προστασία (ιδίως για πληγείσες κοινότητες από φυσικές καταστροφές, όπως πλημμύρες και πυρκαγιές),
- Ανάπτυξη οικοτουρισμού (με στόχο κυρίως τους νέους και ανέργους των τοπικών κοινωνιών),
- Δράσεις ευαισθητοποίησης (με αποδέκτες κυρίως μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης).
Ο άξονας «Βέλτιστες Πρακτικές» περιλαμβάνει τη συγγραφή και έκδοση μιας σειράς εκπαιδευτικών εγχειριδίων, τα οποία θα παρουσιαστούν σε σχετικές εκδηλώσεις ενημέρωσης στο ΔΙΠΑΕ και σε διεθνείς επιστημονικές δράσεις.
Το πρώτο εγχειρίδιο θα βασιστεί σε μελέτη περίπτωσης που αφορά τα παρόχθια και δελταϊκά οικοσυστήματα της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και θα συνοδεύεται από αντίστοιχο Εγχειρίδιο Οδηγιών. Επόμενες εκδόσεις θα αναδείξουν:
- Μελέτες περιοχών έντονης οικολογικής υποβάθμισης που επανήλθαν μέσω εφαρμογής βέλτιστων πρακτικών, και
- Περιοχές που διατηρήθηκαν σε καλή οικολογική κατάσταση από την αρχή, με ορθολογική τουριστική ανάπτυξη.
Όλα τα εγχειρίδια θα συνοδεύονται από Εγχειρίδιο Οδηγιών και θα διαμορφωθούν με επιμέλεια ως προς τη δομή, το ύφος και τη μεθοδολογία διάχυσης, ώστε οι περιγραφόμενες πρακτικές να μπορούν να εφαρμοστούν ευρέως, αποδίδοντας βέλτιστα αποτελέσματα.